گچبری دیوار

لابد تابه‌حال در مکان‌های تاریخی ایرانی گچبری‌های زیبا و بی‌نظیر را دیده‌اید. یکی از جنبه‌های معماری که باعث زیبایی خانه و ساختمان می‌شود گچبری است. گچبری دیوار و گچبری سقف و گچبری ستون معمولا سه نوع گچبری هستند که خود به گچبری قسمت‌های مختلف خانه مثل گچبری دیوار پذیرایی و گچبری ستون آشپزخانه و گچبری سقف اتاق خواب تقسیم می‌شوند. گچبری پیش ساخته و آماده یا گچبری سنتی و گچبری دستی است. در متن زیر با انواع گچبری و استفاده از آن برای فضاهای مختلف خانه آشنا می‌شویم:

گچبری چیست؟

گچبری دیوار هنر بریدن، کندن و طراحی روی گچ است که در معماری ایران ارزش زیادی دارد. گچبری در نقاط مختلف ساختمان مثل گچبری سقف و گچبری ستون و گچبری ستون آشپزخانه و گچبری ستون وسط پذیرایی و گچبری ستون وسط هال و گچبری ستون کنار دیوار و گچبری آماده دور لوستر رواج دارد.

هنر گچبری از هنرهای زیرشاخه معماری است که در منطقه‌ها و دوره‌های زمانی مختلف، شیوه‌ها و شکل‌های متفاوتی داشته ‌است. همان‌طور که از نام گچبری دیوار و سقف مشخص است، اصلی‌ترین مصالح به‌کار رفته در این هنر گچ است.

هنر گچبری هم در ایران و هم در کشورهای دیگر رایج بوده است. مثال استفاده از آن در کشورهای دیگر کلیساهای قدیمی است که گچبری سقف و گچبری ستون در آن به طرز چشم‌نوازی انجام شده است. فرم‌پذیری و چسبندگی گچ دلیل استفاده از این ماده برای تزئین ساختمان بوده است.

تاریخچه گچبری دیوار و ستون

یافته‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد تاریخ ساخت گچ به پیش از ساختن آجر می‌رسد. گچبری دیوار برای تزئین در شهرهای ایران و عراق رایج بوده ‌است. اولین کسانی که در ایران از گچبری دیوار و گچبری سقف استفاده کردند، هخامنشیان و بعد ساسانیان بودند و اعراب در جریان فتح ایران، این هنر را یاد گرفتند.
در دوره‌ی ایلخانی، هنر گچبری به کمال رسید. محراب‌هایی با انواع خطوط به ویژه گونه‌های مختلف کوفی، به‌کارگیری انواع گره هندسی با نقش‌های اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری موجب پیشرفت هنر گچبری در این دوران شد.

از زیباترین نمونه‌های گچبری می‌توان به مسجد حیدریه قزوین، مسجد جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه اشاره کرد.

دوره تیموری، دوره‌ی به وجود آمدن رسمی بندی و کادر بندی‌های قالب‌های گچی مقرنس و قطار بندی‌های گچی است. مقرنس سردر مسجد میدان کاشان، گچبری مدرسه خرگرد در خواف و بقعه شیخ احمد جامی در تربت جام از آثار این دوره هستند.
در دوره صفوی، هنر گچ‌بری وارد کاخ‌های پادشاهان هم شد و مقرنس با عناصر مختلف به‌خصوص مقرنس طاس و نیم‌طاس با نقش گل و گیاه برای تزئین کاخ پادشاهان به کار رفت. از آثار این دوره می‌توان به کاخ هشت بهشت، سردر بازار قیصریه اصفهان و تالارهای شاه‌نشین و موسیقی کاخ عالی‌قاپو و اشاره کرد.

دوره‌های گچبری دیوار و ستون در ایران

گچبری اسلامی

معماری اسلامی جزو زیباترین شاخه‌های معماری است که نمونه‌های آن را در مسجدها دیده‌ایم. از گچبری در معماری اسلامی استفاده می‌شود و نمونه‌های زیبایی از گچبری سقف و گچبری ستون از آن دوره به یادگار مانده است.

نمونه‌های گچبری اسلامی معمولا از پیکره‌ها و هرچه شکل انسانی داشته استفاده نمی‌کردند و تمرکز گچبری کلاسیک اسلامی بیشتر روی نقش‌هایی از گل‌ها و گیاهان و طرح‌های اسلیمی بود. مسجد فریومد سبزوار یکی از نمونه‌های زیبایی گچبری سنتی اسلامی است که از قرن سوم هجری به جا مانده است.

گچبری سلجوقی

گچبری سقف و گچبری ستون و گچبری دیوار در دوره سلجوقی بیشتر در زیبا کردن نماهای داخل استفاده می‌شد. در گچبری سنتی دوره سلجوقی از خط کوفی و نقش‌های اسلیمی استفاده می‌شد و یکی از نمونه‌های زیبای این گچبری در مسجد اردستان وجود دارد که با خط کوفی انجام شده است. مسجد و گنبد علویان در همدان هم نمونه‌ای دیگر است.